Noel, Yeni Yıl ve Psikolojik Etkileri

Noel ile yeni yıla dair inançlar ve kutlamalar farklı kültürlere göre çeşitlilik gösterir. Her ne kadar farklı şekillerde ve inançlarla kutlansa da ortak bir duygu hissettirir insana: Umut ve Mutluluk. Yeni bir yılın heyecanını, umudunu, mutluluğunu verir. Bu yüzden de çoğu insan tarafından kutlanan bir gündür. Özellikle bir arada olmak bunun en önemli sebeplerinden biridir. Özel ritüelleri ile birlikte kendine has bazı simgeleri vardır Noel’in ve yeni yılın. Bu yazımda böylesine ışıltılı bir dönemin ve ritüellerin psikolojik etkilerini inceleyeceğiz.

Ritüeller

İyi veya kötü bir yılı geride bırakmak birçok insanda farklı bir his bırakır. Kimine hüzün verir kimine heyecan. Bu yüzden farklı kültürlerde de farklı şekillerde kutlanmakta. Bazı gelenekler çoktan unutulsa da bazı gelenekler hâlâ yaşatılmaya devam edilmekte.

Örneğin Hristiyanlarda hem yılbaşı hem de Noel bayramı önemlidir. Genelde bu iki kutlama birbiriyle karıştırılıyor. Noel Bayramı Aralık ayının 24’ünü 25’ine bağlayan gece kutlanır. Hz. İsa’nın doğum günü olarak bilinen bu tarih geleneksel şekilde kutlanır.

Bu yüzden Noel “kutsal gece” anlamına gelir onlar için. Dolayısıyla Noel Bayramı aslında dinsel bir bayramken, birçok insan tarafından ikisi aynı şeymiş gibi düşünülmekte ve genellikle hediyeleşmek üzerine odaklı evrensel benzer kutlamalardan oluşuyor. Aslında biri dinsel bir bayram iken diğeri miladi takvimin bitişiyle yeni bir yılın başlayışını ifade ediyor.

Kutlamaların en başında “ağaç süslemek” geliyor. Noel ağacı, yaşam gücünün sembolü olarak süslenir ve genelde çam ağacı kullanıllır. Diğer önemli sembol ise “Noel Baba”. Noel Baba, Noel gecesi gelip çocuklara hediye bıraktığı düşünülen hayali bir figürdür. Kırmızı-beyaz kıyafetli, kilolu ve beyaz sakallı görüntüsü vardır.

Genelde filmlerde tatlı ve sevimli bir karakter olarak karşımıza çıkar. Ancak böyle bir kişinin var olmadığının farkında olmak ve çocuklarımızı böyle bir insanın gerçek olmadığını, bu inanışın sadece bir efsaneden olduğunu hatırlatmak gerekir.

Ülkemizde Noel kutlamaları 1986 yılında Ankara’da bir şekercinin önünde dikkat çekmesi için koyulan “Noel Baba” kıyafetli birinin halk tarafından ilgi çekmesiyle başlamış ve sonradan kültürümüze aykırı olduğu için eleştirilse de zamanla ülke geneline yayılmaya başlamıştır.

Bilimsel Çalışmalar

Yılbaşında en çok yapılan aktivitelerden biri ise hediyeleşmektir. Bir kişinin kendine hediye alması ve başkasına hediye alması kişinin ruhunu farklı noktalarda besleyen şeylerdir. Yapılan çalışmalar kendimize hediye almaktansa başkasına hediye almanın (bağış yapmak da buna dahil) daha iyi hissettirdiğini ortaya çıkarmış. Bu yüzden hediyeleşmek sadece Noel için değil her daim ruhumuzu besleyen şeylerden biri.

Yeni yılda hediyeleşmenin olumlu etkisinin yanı sıra, hep birlikte olmanın, şarkılar söyleyip dans etmenin de insanlar üzerinde bilimsel olarak kanıtlanmış pozitif etkileri var. Şarkıları birlikte seslendirmenin fiziksel, zihinsel ve sosyal anlamda iyi hissettirdiği bilinir.

Böylece yaşam kalitesini arttırmanın yanı sıra anksiyeteyi de azaltır. Böylece yaşanan koca bir yılın insanlarda yarattığı stres yıl coşkuları ile azalabilir. Örneğin bir çalışmada ise Noel müzikleri ile stres arasındaki ilişkiye bakılmış ve birlikte eğlenerek söylenen şarkıların strese neden olan hormonları da azalttığı belirlenmiş. Çünkü müziğin hem fiziksel hem de psikolojik etkilerinin olduğunu biliyoruz. Ancak birlikte söylemek sosyal anlamda da iyi geldiğinden daha etkili olduğunu söyleyebiliriz.

Yılbaşı kutlamalarının araştırıldığı bir diğer çalışma da Danimarka’dan. Yapılan bir araştırmada Noel kutlamalarının beyindeki etkisini incelemek için iki ayrı grup oluşturuldu. Noel’e önem verip kutlayan kişiler ve önem vermeyen kişilere çeşitli Noel resimleri gösterildi.

Kullanılan beyin görüntüleme tekniklerinin ardından iki grup karşılaştırıldı ve Noel kutlamaları yapan kişilerin beyninin bir bölgesinin daha aktif olduğu belirlendi. Bu bölge aynı zamanda duyguların, maneviyat hislerinin ve bedensel duyuların da aktif olduğu bölgeydi. Dolayısıyla yılbaşı mutluluğunun beyindeki bu bölgenin daha aktif olmasından kaynaklanabildiği çıkarımına ulaşabiliriz.

Ev Süslemeleri

Yılbaşı genelde yılın en renkli ve en coşkulu dönemi olarak bilinmekte. Bu coşku çoğu zaman evlere de yansır. Özellikle evin içinde kullanılan yılbaşı dekorasyonlarının kişilerin üzerinde olumlu bir etkisinin olduğu söylenir.

Yapılan araştırmalar evlerin renkli ve süslü bu hallerinin kişileri daha mutlu hissettirdiğini ortaya koymuştur. Yılbaşı süslerinin kişilerde dopamin etkisi yarattığı ve kişileri heyecanlandırdığı söylenir. Örneğin şöyle düşünün, güneş çoktan batmış ve işten eve dönüyorsunuz. Evinize girdiğinizde ışıl ışıl bir ortam hayal edin, ışıklar ortamın enerjisini anında değiştirir. Böyle bir ortamda mutlu olmamak mümkün mü? Bu yüzden özellikle ışıklandırmaların ve sokakların insanlara iyi hissettirdiğini söyleyebiliriz.

İnsanlara Noel’in nasıl koktuğu sorulduğunda genelde tarçın, çam ve kurabiye cevapları verilmiş. Dolayısıyla özellikle bu içerikte olan mumlar veya oda spreyleri böyle zamanlarda iyi hissettirebilmekte. Çünkü kokular güçlü hafızalarımızı tetikler. Özellikle bazı kokuların geçmişimize ve mutlu anlara götürdüğünü hepimiz deneyimlemişizdir.

Ayrıca yapılan başka bir araştırmada ise bazı renklerin beyinde bazı merkezleri uyardığı ve bazı salgıların salgılanmasına sebep olduğu bulunmuştur. Örneğin kırmızı renk, vücuda adrenalin salgılayarak vücuttaki heyecanı arttırır (Sözen, 2003). Bu yüzde bu dönemde en fazla görülen renk kırmızı olduğundan kişileri heyecanlandırdığını söyleyebiliriz.

Çocuklarda Yılbaşı

Çocuklar birçok şeyi büyüklerini izleyerek yaparlar. Bu yüzden böyle coşkulu günlerde onların da heyecanlandığını görebiliriz. Çünkü özellikle anne babalarını model alarak öğrenirler. Bu yüzden ebeveynlerin bir şeyi kutlarken nasıl bir tutumla yaklaştıkları ve hangi ritüellerle kutladıkları önemlidir.

Çocuk merak eder ve sorar. Ancak ebeveynlerin bu soruları cevaplarken çocuğun yapısına uygun ve tutarlı cevaplar vermesi gerekir. Elbette böyle bayramlar, kutlamalar aile bağlarını güçlendirir. Ancak spiritüel veya anlamsız açıklamalar çocuklarda büyük izler bırakabilmekte. Örneğin çocuğunuz “Noel Baba kim?” diye sorduğunda ne cevap vereceksiniz?

Eğer bur soruya ona hediyeler getirdiğini söylerseniz o da gerçek olmayan bir şeyden hediye bekleyecektir. Eğer Noel Baba diye bir şeyin olmadığını direkt söylerseniz de şimdiye kadar var olduğunu bildiği bir şey konusunda onu hayal kırıklığına uğratacaktır. Dolayısıyla soruları cevaplarken gerçek dünya ile hayal gücü dünyası arasında bir bağ kurmak önemlidir. Bu yüzden yaşına uygun şekilde Noel Baba’nın bir gelenekten ibaret olduğunu anlatmak daha doğru olabilir.

Aynı şekilde çam ağacının da sembolik bir şey olduğunu, yeni yılı eğlenceli şekilde ağacı süsleyerek girmenin ve birbirimize hediye almanın insanları mutlu ettiğini anlatabiliriz. Ayrıca son güne kadar hediyelerin ağacın altında beklemesi de çocuklarda istediği bir şeyi almak için bazen beklemeleri gerektiğini öğretir.

Yılbaşında Yalnızlık Sendromu, “Noel Mavileri” Depresyonu

Bazı insanlar için bayramlar stres ve gerginlik verir. Özellikle bu ruh hali Noel zamanına denk geldiyse buna “Noel Depresyonu” da denir. Belirtileri mevsimsel duygu durum bozukluklarına benzer ancak aynısı değildir çünkü doğrudan bayramlarla ilgili bir depresyondur.

Genellikle sosyal geleneklerin dayattığı zorunlu kutlama durumundan kaynaklanır. Eğer kişilerde zaten normal zamanlarda da bir depresyon durumu varsa böyle zamanlarda daha da pekişebilmekte.

Avrupa Panik Atak Bozukluk Derneği tarafından yapılan bir araştırmada insanların %70’inin Noel’i coşkulu bir ruh halinden ziyade kaygılı, stresli ve olumlu beklentilerden uzak normal bir dönem olarak geçirdikleri bulundu. Bunun sebebi olarak da mutsuz bir ruh halinin zorla dayatılan coşkulu bir ortamla daha da mutsuz ettiği gösterilmiş.

Yani kişiler zaten stresli ve gerginken etraflarındaki insanların zorla mutlu olma çabalarından rahatsız oldukları ve daha da içlerine kapandıkları belirlenmiş. Özellikle Noel zamanlarında bu kişiler kendilerini etraflarından iyice soyutlayarak daha kaygılı ve endişeli görünebilirler.

Ancak unutmayın ki herkes kutluyor diye bir şeyi kutlamak zorunda değilsiniz. Veya bir şeyi kutlamak için illaki pahalı eşyalara ve büyük süslere, süslü ağaçlara ihtiyacınız yok. Dini inançlarımız çok farklı olsa da burada amaç birlikte olmak ve başlayacak olan yeni bir yıla umutla girmek.

Ailecek birlikte film izleyebilir, oyun oynayabilir veya sohbet edebilirsiniz. Sadece içinde bulunduğunuz o güne, o ana önem ve özen göstermek bile sizi mutlu edecektir. Veya tam aksine sakin bir ortam oluşturup yeni yıla dinlenerek girebilirsiniz. Böyle bir gün yokmuş gibi de yaşayabilirsiniz. Önemli olan içimizdeki yaşama heyecanını kaybetmemek değil mi? İnançlar ve gelenekler farklı olsa da gelen sadece yeni bir yıldan ibaret…

Umarım bu sene dünyada çocukların, kadınların ve hayvanların zarar görmediği, huzur içinde yaşadığımız, sağlıklı ve umut dolu bir yıl olur. Şimdiden tüm Kazan Kültür okurlarına iyi seneler diliyorum…

Kaynakça

Hougaard, A., Lindberg, U., Arngrim, N., Larsson, H. B. W., Olesen, J., Amin, F. M., Ashina M., Haddock, B. T. (2015). Evidence of a Christmas spirit network in the brain: functional MRI study. BMJ, 351(h6266). doi:10.1136/bmj.h6266

Keeler, J. R., Roth, E. A., Neuser, B. L., Spitsbergen, J. M., Waters, D. J. M., & Vianney, J.M. (2015). The neurochemistry and social flow of singing: bonding and oxytocin. Frontiers in Human Neuroscience, 9(518). doi:10.3389/fnhum.2015.00518 

Sansone RA, Sansone LA, Psikopatolojide Noel etkisi, Innov Clin Neuroscienze, 2011;

Sözen, M. (2003) “Sinemada Renk ve Sembolik Anlamlar”, Detay Yayıncılık, Ankara, 1. Baskı.