Büyümenin Türkçe Tarihi : Okuyanı Büyüten Seçki

Büyümenin Türkçe Tarihi kitabı, Murathan Mungan’ın Metis Yayınları için derlediği seçkilerden biridir. Yazarın seçkilerinden haberi olmayanlar için şimdiye ondan fazla seçkiyle antoloji severleri sevindirdiğini söyleyebiliriz. Ama bu bildiğimiz antolojilerden değil. Çünkü Murathan Mungan’ın yaptığı aslında deneme-seçki. Nitekim hem denemelere hem öykülere yer verdiği eser, büyümek temasıyla yazarları bir araya getiriyor.

Önce kitabı derleyen Murathan Mungan’ı tanıyalım. Sonra büyümek hakkında yazarlar ne der, hangi hikayelere referans verirler görelim. Bu arada biraz da büyümek üzerine konuşalım.

İyi okumalar.

Yazar Hakkında

1955 senesinde İstanbul’da dünyaya gelse de çocukluk ve gençlik yıllarını Mardin’de geçirir. Böylece Mardin, hayatı boyunca eserlerinde izini süreceğimiz bir metaya dönüşür. Üniversite okumak için geldiği Ankara’da Dil-Tarih Coğrafya Fakültesi Tiyatro Bölümünü bitirir. 9 sene boyunca çeşitli tiyatrolarda dramaturg olarak çalışır.

Yayın hayatına 1975 senesinde başlayan yazar, edebiyatın pek çok dalına dokunur; şiir, roman, öykü, tiyatro oyunu, sinema yazısı, deneme, masal, şarkı derken oldukça üretken bir yazı hayatına sahip olur. Ayrıca bazı türlerde yazdıkları ödüle layık bulunur. Haldun Taner Öykü Ödülü ve Erdal Öz Edebiyat Ödülü gibi prestijli ödülleri kucaklar. Bunun yanında şiir, oyun yazarlığı gibi dallarda da çeşitli ödülleri evine götürür.

Kitabın İçine Doğru

Büyümenin Türkçe Tarihi kitabı 12 yazarın 12 ayrı denemesi ve seçtikleri öyküleriyle büyüme konusu etrafında toplanmasını konu alır. Her yazar büyümeye farklı ve bazen benzer bir bakışla bakarlar. Sonrasında konu ile ilgili bir anılarını içine alan denemeler kaleme alırlar.

Neticede ustalardan seçtikleri bir öyküyle bütünlük yaratılır. Yani seçki içinde seçki diyebiliriz. Bunu yaparken kendi yaşantılarını ve büyümelerinden yola çıkarlar. Büyümenin acısı, kaygısı ve yolu derken konuya başka pencerelerden el sallarlar. İşte bu noktada edebiyatla değişmek ve dönüşmek olgusu kendisini hissettirir.

Edebiyat değiştirir ve dönüştürür. Nihayetinde yeni ve eski usta kalemlerin bir araya getirip büyüme konusunu sırtlamaları ve bunun altından güzelce kalkmaları okuyucu için çok güzel kapılar açar. O kapıdan geçmek isteyen okuyucu kendine dönerek büyümenin tanımı yeniden yapar. Nitekim kendi büyümesiyle iletişim kurmaya başlar. Aslında hayat boyu bitmeyen büyüme yolculuğunda okura yalnızlığı ve kaygısı konusunda el uzatır.

Büyümenin Türkçe Tarihi kitabını içeriği şu şekildedir:

• Murathan Mungan, Önsöz
• Füsun Akatlı, Bir Dil Gurbetinde – Refik Halit Karay, Eskici
• Cemil Kavukçu, “Bir Bahçe” – Sait Faik, Bir Bahçe
• Ayfer Tunç, Merhamet – Orhan Kemal, Çikolata
• Fatih Özgüven, Annenin Yokluğu: Kaşağı – Ömer Seyfettin, Kaşağı
• Sema Kaygusuz, Tiksinti – İlhan Tarus, Bir Kasabanın Ruhu
• Necati Güngör, Bir Hikâye Okudum – Sabahattin Ali, Ayran
• Sırma Köksal, Boğaza Takılan Düğüm… – Vüs’at O. Bener, Havva
• Hasan Ali Toptaş, “Seni İçime Manzara Yapmışam” – Osman Şahin, Beyaz Öküz
• Selim İleri, “Mahalle Kahvesi” Üzerine – Sait Faik, Mahalle Kahvesi
• Faruk Duman, Taş Kokusu ya da Bir Hanende Melek Hâtırası – Sabahattin Ali, Hanende Melek
• Jaklin Çelik, Kaos ya da Kin – Cihat Burak, Kin
• Nurdan Gürbilek, Babalar ve Ustalar – Oğuz Atay, Babama Mektup

Murathan Mungan ve Seçkileri

Murathan Mungan yıllardır Metis Kitap’tan çıkardığı seçkileriyle antoloji kültürüne katkıda bulunur. Ülkemizde özellikle pandemi sonrası ilginin arttığı bu türün yıllardır temsilcisi olan yazarın emek verdiği seçkiler ise şu şekildedir:

• Ressamın Sözleşmesi (1996)
• Çocuklar ve Büyükleri (2001)
• Yazıhane (2003)
• Yabancı Hayvanlar (2003)
• Erkeklerin Hikayeleri (2004)
• Kadınlığın 21 Hikayesi (2004)
• Ressamın İkinci Sözleşmesi (2005- genişletilmiş baskı)
• Büyümenin Türkçe Tarihi (2007)
• Bir Dersim Hikayesi (2012)
• Merhaba Asker (2014)
• Kadınlar Arasında (2014)
• Edebiyat Seferleri İçin Vapur Tarifeleri (2017)
• Tren Geçti (2017)

Bu seçkiler başka başka konular etrafında toplanır.

Yazıhane seçkisinde yazmak eylemi hakkında üstatların yazıları bir araya gelir. Edebiyat Seferleri İçin Vapur Tarifeleri Seçkisinde Vapur Hikayeleri yer alır. Cemil Kavukçu, Sevim Burak, Murat Gülsoy gibi üstatlar seçkilerde kalem sallarlar. Çocuklar ve Büyükleri seçkisi bize çocuk olmak ve çocuk kalmak minvalinde modern öyküler sunar. Nitekim Erkeklerin Hikayeleri yazarı sadece erkeklerin sosyolojik sorunlarına parmak basan bir seçkiyken Kadınlığın 21 Hikayesi seçkisi ise bu seçkiye ayna olur. Kısaca her kitabın bir derdi var, anlattıklarıyla bazı meseleleri görünür kılma iddiası da var.

Büyümek

Bazen okuduğunuz bir öykü sizi bir kaç yaş birden büyütür. Çoğu kez edebiyat, hayattan daha çabuk büyütür.

Önsözden

Kitabı eline alan okuyucuyu, ilkin Murathan Mungan’ın detaylı bir önsözü karşılar. Uzun uzun kitabın derdini anlatır önsözde. Bunun yanında edebiyatın bireyde bıraktığı iz ve bu izin büyümeye etkisini ele alır. Bazen okunan tek öykü öyle geçer ki insana, bıraktığı iz derinleşir. Bu, genç ve çocukken daha olasıdır. Yani tek bir öykünün insanın büyümesine nasıl tesir edeceğini söyler.

Büyüme konusunda etkisinin içine kişiyi donatmasından hayata hazırlamasına dek büyük bir pay katar. Böylece edebiyat artık bir büyüme aracıdır. Bu seçkide denemeler bir izlek çevresindedir. Bu izlek, büyümektir. Hali hazırda yazarlara kişisel alanı vardır. Tek izleğin yazarların dünyasında nasıl çeşitlenip dağıldığını da anlatır. Başka hayatların başka büyüme hikayeleri vardır ve bu tek anlamda birleşemeyen izleğin yarattığı çağrışımlardan ileri gelir.

Edebiyatta öykü türünün vuruculuğunun altını çizen Murathan Mungan bu türü “aydınlanma anları sanatı “olarak nitelendirir. Böylece öykünün etki gücünü insanın içindeki eşiği atlaması olarak tanımlar. Sonuçta geçmişte bu işi masallar yapsa da yeni çağda öyküler bayrağı devralmıştır. Büyüme denilen olgu olmuş bitmiş bir iş değildir. Yani bir süreçtir. Bu anlamda kitap, büyüme için atılan 12 adım gibi gibi naif bir benzetme ile önümüze düşer.

Gelin birlikte bu 12 yazarın bakış açılarına ve seçtikleri hikayelere göz atalım. Büyüme ile ilgili 12 adım atmaya hazır mısınız?

Seçkinin Öyküleri

Füsun Akatlı, Bir Dil Gurbetinde – Refik Halit Karay, Eskici

Oldukça dokunaklı bir öyküyle açılışı yapıyor kitap. Refik Halit Karay’ın dram dozu yüksek Eskici adlı öyküsünün yazara tesisinden ve bıraktığı izden bahseden deneme, güçlü edebiyat ile iç görü kazanan okuyucudan umutludur.

Cemil Kavukçu, “Bir Bahçe” – Sait Faik, Bir Bahçe

Kendi Beyoğlu’sunu hikayede yakalayan yazar, bahçelere merak salar. O bahçelerde ve bilindik mekanlarda büyüdüğünü hisseder.

Ayfer Tunç, Merhamet – Orhan Kemal, Çikolata

Merhamet ve onur konularının büyümeyle ilintisini işlemiş. Yoksulluk değil bunlar büyütür insanı, der yazar.

Fatih Özgüven, Annenin Yokluğu: Kaşağı – Ömer Seyfettin, Kaşağı

Acıyı katlanabilir bir şey haline getiren hayat için edebiyatın tesellisine sığınma gerçektir.

Sema Kaygusuz, Tiksinti – İlhan Tarus, Bir Kasabanın Ruhu

Babanın iç huzursuzluğu ve doğumun ebeveyne yükünü büyümeyle, büyümek zorunda kalmakla ilgisi var mıdır?

Necati Güngör, Bir Hikâye Okudum – Sabahattin Ali, Ayran

Anneyle biriken anılardır konu. Birlikte yapılan tren yolculukları büyümeyle ilgisini ayran satan çocuktan bilmiş yazar.

Sırma Köksal, Boğaza Takılan Düğüm… – Vüs’at O. Bener, Havva

Yazar birdenbire büyüyen çocuklardan bahseder. Yaş almakla büyüme konusuna bakışı sorgular.

Hasan Ali Toptaş, “Seni İçime Manzara Yapmışam” – Osman Şahin, Beyaz Öküz

Nefis bir başlığı olan öykünün konusu, yürek yüklerimizin bizi büyüttüğü üzerinedir.

Selim İleri, “Mahalle Kahvesi” Üzerine – Sait Faik, Mahalle Kahvesi

Sait Faik’ten seçilen bu hikayede gizlenen detayların inceliği ve kent tasviriyle büyümeyi ilişkilendirir.

Faruk Duman, Taş Kokusu ya da Bir Hanende Melek Hâtırası – Sabahattin Ali, Hanende Melek

İkiye bölünmüş hayatında evde onu bekleyenlerle gazinoda kendine açtığı alana sıkışıp kalmış taşralının hüznü ve yabancılaşmayı konu alır eser.

Jaklin Çelik, Kaos ya da Kin – Cihat Burak, Kin

Çocukluk anılarının değişen ve dönüşen mahallelerde sıkışıp kalmışlığı anlatılır. Söz konusu çocukken büyük gelen şeyler, sonradan küçük ve anlaşılır olabilir.

Nurdan Gürbilek, Babalar ve Ustalar – Oğuz Atay, Babama Mektup

Babalarla kurulan ilişkilerin çatışmalı doğasında büyüme ile artan ifade alanı başkalaşan hayatlardan dem vurur yazar.

Son Olarak

 “Kitap, bir anlamda bizi de kendi büyümemizin ve kendi okumalarımızın tarihine çağırıyor.”

Kitapta isterseniz sadece denemelerini açıp okuyun, büyüme konusunun yazarların zihninde yeniden oluşan ve zenginleşen anlamlarına ulaşın yada sadece referans verilen hikayelerde büyümenin izlerini sürün. Ama ne olursa olsun iç görü kazanma, anlamlara ulaşma ve en önemlisi büyümeye yola çıkma konularını cebinizde bulundurun.

Hem denemeseverleri hem de öyküseverleri aynı anda hitap eden bu kitap tek bir kelimenin içine neler koyacağımızı da gösteriyor bize. Edebiyat, okuyanı elleriyle büyütüp hayata koyuyor. Masal türünün etkisinin öyküyle yer değiştirdiği bir dönemde olduğumuzu söylemiştik.

Neyse ki edebiyat her daim bizim yanımızda. Nitekim hayata ilk adımlarımızı atarken, ilk kez açılan kapılardan geçerken, başka pencerelerden bakarken anaç bir tavırla elimizden tutuyor, bizi kucaklıyor ve büyütüyor. Edebiyatın bereketli kucağında büyüyen okur ve yazarlar için büyümek hem mesele hem de değil. Büyümek sancılı belki ama Edebiyat sayesinde bu yolda ne yalnızız ne de terk edilmiş…

Siz de edebiyatın büyüttüklerinden misiniz?