Belgesel Film Önerileri- 2022

Belgesel Film Önerileri başlıklı özenle derlediğimiz listemiz sizlerle. Belgeseverlerin dikkatine!

Bilindiği gibi, belgeseller üretilme biçimlerine göre birbirinden farklılık gösteriyor. Bunun yanında, tematik bağlamları düşünüldüğünde de pek çok kaynaktan beslenme özelliği göstermekteler. Sizin için hazırladığımız listemizde ise son yıllarda üretilen ve birbirinden farklı alanlarda karşımıza çıkan 10 belgesel filmi incelemeye çalışacağız.

Hazırladığımız liste kapsamında neler yok ki!

• Yaşanmış olayların ve hikâyelerin aslına uygun bir biçimde aktarıldığı belgeseller.
• Anlattığı hikâyeyi kendi kontrol eden ve belgesel olduğunun bilincinde olduğunu aktaranlar.
• Tamamen deneysel bir yöntem benimseyerek karşımıza çıkan belgeseller.

Anlaşıldığı gibi, listemizi hazırlarken yalnızca tek bir belgesel türüne bağlı kalmadık. Bunun yerine son yıllarda karşımıza çıkan farklı eğilimleri listemiz kapsamında sunduk.

Platform ve Tür Fark Etmeksizin Belgesel Yaşıyor !

Listemizde streaming platformlarında ses getiren belgeseller var. Uluslararası film festivallerinin belgesel ve en iyi yabancı film kategorilerinde öne çıkan örnekleri de. Spor tarihine ilgi duyanlar, tarihsel kişi ve olayları daha yakından merak edenler, müziğe ve müzik tarihine aşıklar ve politik temaları kaçırmadan izlerim diyenler, sizin için hazırladığımız listenin de başucu listeleriniz arasına gireceğine eminiz.

Listemize geçmeden önce belgeselin dünü ve bugününden bahsetmeden olmaz dedik. Şüphesiz belgeselin sinema kadar eski olduğunu biliyoruz. Hatta zorlarsak belgeselin sinemanın kendisi olduğunu, sinemanın ruhuna üfleyen türler arasında yer aldığını söyleyebiliriz. Tıpkı film-noir, yani kara film türünde olduğu gibi belgeselde sinemanın imkanlarını bizzat sergilediği ilk alanlardan birisi olarak dikkat çekmekte.

Belgeselin Tarihi Amacı

Belgesel sinema, insan faaliyetlerini ve gündeliklerini belgeleme olarak ortaya çıkmıştı. Tarihsel akış boyunca pek çok farklı tür ile melezlendi. Aynı zamanda öz bütünlüğünü koruyan türler arasında da yer almakta. Böylelikle belgesel çeşitli temalar ve türler ile ilişkiye girmekten geri durmadı.

İşte, belgeseli günümüze taşıyan ve bu kadar zengin bir alan yapanın da bu durum olduğunu söyleyebiliriz.

Sinemanın İlk Yılları ve Belgesel Film

Eadweard Muybridge’in 1878’de koşan bir atın dört ayağının havaya sıçradığını belgelemesiyle başladı her şey. Ardından kısa sürede Lumière Kardeşlerin, Lumière Fabrikasından Çıkan İşçiler‘i kayıt altına aldılar. İşte, tüm bunlar, bu anlatının tarihsel başlangıcı ve orijini olarak kabul edilmekte. Kamera adını verdiğimiz büyülü nesnenin günümüze dek süren yolculuğunun ilk adımları bu yıllarda atılmıştır. Belgeselin tarihi de bu yıllara rastlamakta.

Sıradan insanların gündelik yaşamlarını belgeleme fikri ya da hiç düşünülmemekteydi. Kanıtlanması beklenen bir deney, sinema tarihinin en eski türlerinden birisi olan belgesel aracılığıyla ele alınmıştır. 20. yüzyıl ile birlikte kamera aygıtı neredeyse pek çok coğrafyaya transfer olmuştur bile. Bu yerlerden birisi de Anadolu. Makedon Kardeşler, Janaki ve Milton Manaki aracılığıyla kamera ve doğal olarak sinema Osmanlı başkenti İstanbul’a ve Balkanlar’a da ayak basar. Manaki Kardeşler’in çektiği onlarca filmin tamamı belgesel film formatında olup çeşitli insan hareketlerini incelemekteydi.  

Belgesel Anadolu ve Balkanlar’a Adım Atıyor!

Dokumacı Kadınlar, Büyükanne Despina , Sultan 5. Mehmet Reşad’ın Bitola’yı Ziyareti, Yunan Kutlaması ve daha pek çok film üretmiştir Manaki Kardeşler. Ayrıca filmlerinde; tarihi olayları, ritüelleri, sıradan insanları ve politik olayları da konu edinmiştir. Esasen çevrelerinde olup biten hemen her şeyi kayıt altına aldıkları söylenebilir. Böylece onların belgesel sinemanın yakın coğrafyamızdaki ilk örneklerini ürettikleri de söylemek mümkün.

Biçimsel ve tematik olarak ilk belgesel filmin ise pek çok kaynak tarafından Robert J. Flaherty’in Kuzeyli Nanook filmi olduğunu belirtelim. Bu anlamıyla sinema tarihindeki ilk belgeselin ne olduğu konusunda tartışmalar sürmekte, diyebiliriz. Tartışmalar yalnızca bu filmin orijini ile kalmıyor. İlerleyen yıllarda üretilen pek çok filmde karşımıza çıkmaya devam edecektir.

Farklı Diyarlar Farklı Temalar

Örneğin Leni Riefenstahl’ın İradenin Zaferi‘ni ele alalım. Bu belgesel Almanya’da Hitler ve Nasyonal Sosyalist İşçi Partisi’nin yükselişini ve Alman toplumu için ne anlama geldiğini belgeleyen bir propaganda. Pek tabii, Riefenstahl bu belgeseli yaptıktan sonra Hitler ve Nazilerin savaş suçları ve uyguladıkları sistematik soykırım planının ardından yönetmene sinema kamuoyu tarafından çeşitli tepkiler gelmiştir. Bu anlamıyla İradenin Zaferi’nin sinema tarihinin tartışmalı belgeselleri arasında yer aldığını söyleyebiliriz.

Gelgelelim listemize konu olan filmlere. Riefenstahl’ın filmi kadar olmasa da tematik bağlamları düşünüldüğünde birbirinden farklı 10 filmi sizlerle buluşturmanın artık zamanı geldi.

İşte sizin için hazırladığımız ve gerçekliğe bakışınızı değiştirecek 10 film:

Postkolonyal Bir Belgesel: Overseas (2019) – Sung-a Yoon

Overseas, dünyanın çeşitli yoksul bölgelerinden Filipinler’e gelen kadın işçilerin, çalıştıkları alanların zorluklarını anlatan bir belgesel. Filmin temasını kurarken yaptığı yenilik, kadın işçilerin hayatta kalmak için çıktıkları yolculuğun sonunu ele alması. Aynı zamanda hizmet sürecini belge altına alma çabası.

Belgeselde birbirini daha önce görmemiş ve zaman geçirmemiş onlarca kadının, farklı bir kişiye ya da aileye hizmet etmek için ön eğitimden geçişini izleriz. Bu ön eğitim sürecinde kadınlar bir kişi tarafından eğitilirler. Ardından çeşitli baskı türlerine maruz kalırlar. Akabinde, bu kadınların birbirleri ile deneyimlerini paylaştıklarını görürüz belgesel boyunca. Onların aralarında kurdukları bağa şahit oluruz.

Overseas’in son yıllarda dikkat çeken filmler arasında yer almasını sağlayan unsurlar:

• Göçmen işçilerin hayatlarını ele alması.
• Bunları izleyiciye kamera merceği ile ulaştırması.
• Bunu yaparken onların hikâyesini onlar tarafından bize sunması.

Politik Bir Cehennemin Belgeseli: Collective (2019) – Alexander Nanau

Collective, 2021 yılında düzenlenen 93. Oscar Ödülleri’nde Romanya’nın en iyi uluslararası film kategorisinde yarışan film. Yapım; toplumsal hafıza, kamu vicdanı ve kolektif belleğin en düşünülmüş örnekleri arasında.

Bükreş’te 2015’te bir gece kulübünde çıkan yangının ardından gelişen olaylara, bir gazeteci bakışı ile yaklaşıyor yönetmen. Gece kulübünde yangının çıkması, ardından izdihamın engellenmemesi ve çok daha kötüsü yangın sırasında hafif ve ağır olmak üzere yaralanan kişilerin çok daha fazlasının hastanelerde sağlık sisteminin yetersizliği yüzünden yaşamını kaybetmesi.

Yönetmen tüm bunlar yaşanırken kamerasını olan bitenin tam da ortasına koyuyor. Böylece bir toplumun yakın tarihteki olaylara ilişkin vicdanını ve belleğini de belgelemeye çalışıyor. Kamu kavramının ve beraberinde getirdiği sorumlulukların siyasetçiler tarafından nasıl manipüle edildiğinin de en iyi örneklerini bize sunmakta.

Brezilya’dan Dünyaya Bir Mücadele Belgeseli: Indianara (2019) – Aude Chevalier-Beaumel, Marcelo Barbosa

Latin Amerika’nın tekil fakat en büyük alanlarından birisi olan Brezilya’da geçiyor Indianara’nın hikâyesi. Çağdaşı pek çok politikacı ile birlikte tartışmalara konu olan ve post-truth kavramının da Latin Amerika’daki temsilcisi sayılabilecek Jair Bolsonaro’nun seçim süreci ve bu süreçte trans aktivist Indianara Siqueira’nın çevresinde olup bitenleri anlamlandırma süreci belgeselin merkezini teşkil ediyor.

Indianara, yalnızca radikal Hristiyan ve muhafazakâr Jair Bolsonaro’nun seçim kampanyasına tezat oluşturan bir karakter olarak değil. Aynı zamanda Brezilya’daki özgürlükçü hareketlerin ve sosyalist partilerin trans aktivizmine ve genel olarak LGBT+ yaşamına bakışını yansıtmakta. Belgesel boyunca Indianara’nın her anına ve mücadelesine tanık oluyoruz.

Bu açıdan film politik bir belgesel olarak karşımıza çıkıyor. Ayrıca yapım Brezilya modernleşmesi ve yakın tarihi bakımından oldukça etkili bir örnek. Kültür, alt kültür, popüler kültür ve baskın kültür gibi pek çok kavramın karşılığını bulduğu belgesel mutlaka izlenmesi gereken bir örnek olarak dikkat çekiyor.

Pastoral Belgesel Yaşıyor: Honeyland (2019) – Ljubomir Stefanov, Tamara Kotevska

Honeyland, bizi içine soktuğu doğası ile pastoral bir senfoni. Aynı zamanda bu pastoral yapının zorlukları ve rekabeti de beraberinde getirdiğini en iyi şekilde özetliyor. Taşrada bal üretimi yapan Hatidzhe’nin doğa ve kendi sosyal çevresi ile kurduğu ilişkilerin biz de birer komşusu haline geliyoruz belgesel süresince.

Doğanın kendine özgü yasalarının içinde kalmayı tercih ediyor Hatidzhe. Bunun yanında, doğayı istila etmek olarak gören komşularının ve daha pek çok şeyin hikâyesini sunuyor bize Honeyland. Aynı yıl Oscar Ödülleri’nde En İyi Uluslararası Film kategorisinde yarıştığını da belirtelim. Yapım doğa ile kurulan ilişkinin en sevecen, naif ve his dolu örneklerinden birisi.

Bir Gösteri Belgeseli: Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese (2019) – Martin Scorsese

Müziği ve müzik dünyasını derinden sarsan insanları saymaya başlarsak şüphesiz listemizin ilk sıralarında Bob Dylan’ın olacağı kesin. Dylan, müziğe bakışı, Amerikan toplumunda müziğe getirdiği yeni anlam ve hayat hikâyesi ile tarihin en önemli sanatçıları arasında yer alıyor. Yıl 2019’u gösterdiğinde ise sinema tarihinde aynı öneme sahip isimlerden biri olan Martin Scorsese’nin bir Bob Dylan hikâyesi ile karşımıza çıktığını gördük.

Yaşamının tartışmalı olayları, müziği ve felsefesi ile Bob Dylan’a bütüncül bir bakış sinema perdesine yansımıştı. 68 Kuşağı ve Amerikan modernleşmesinde müziğin etkisi gibi pek çok konuyu belgeselde bulabilmek mümkün. Bob Dylan ve indie severler için çok önemli bir deneyimin parçası Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story by Martin Scorsese.

Futbola Aşık Eden Bir Adamın Belgeseli: Diego Maradona (2019) – Asif Kapadia

Maradona; futbolu ve futbol kültürünü sevdiren, endüstriyel futbol öncesi dönemin öne çıkan yıldızlarından. O, futbolu ve yeteneği ile akıllara kazınan bir isim. Yönetmen Asif Kapadia ise güncel tartışmalara konu olan, futbolu sevdiren ve tarihe damgasını vuran sporcular arasına giren Maradona hakkında bir belgesel ile sahneye çıkıyor.

Tanrı’nın Eli, efsanevi dünya kupası hikâyesi, yerel kulüp kariyeri gibi pek çok yaşantısı ile karşımıza çıkıyor belgesel. İçinde bulunduğumuz kurak futbol ikliminden biraz olsun kaçabilmemizi sağlıyor. Her şeyin endüstri uğruna feda edildiği ve ortadan kalktığı bir dönemdeyiz. Bu açıdan, yapım nostaljik olduğu kadar derin bir hikâye ile bizi yalnız bırakıyor.

Sosyal Medya’nın Gücüne Odaklanan Bir Belgesel: Don’t F**k with Cats: Hunting an Internet Killer (2019) – Mark Lewis

Don’t F**k with Cats: Hunting an Internet Killer pek çok konuda modern yoruma sahip. Aynı zamanda, yeni ses getiren bir vizyona da. Sosyal medyanın adaleti sağlayan ve tartışmalara hep gebe olan yanına, karanlık bir hikâyeye yakından bakışa ve bu karanlık anlatının dedektiflik anlatılarını aratmayan gerçek hikâyesi. Film-noir türüne, gerilim, suç ve gizem temalarına aşina olanların mutlaka kaçırmaması gereken gerçek bir anlatı.

Hayvan istismarı ile başlayan bir dizi olayın günün sonunda vardığı yer ustalıkla işlenen bir anlatı. Yapım, belgesel dizi serisi olarak Netflix’te izleyiciyle buluştu. Her bölümde gizemini koruyan yapım son dönemin ilgi çekici işleri arasında yer alacağa benziyor.

Belgesel Çılgınlığa Işık Tutuyor: Tiger King: Murder, Mayhem and Madness (2020) – Eric Goode, Rebecca Chaiklin

Anlatı geleneklerinin neredeyse tamamında karşımıza çıkan ve anlatının bel kemiği rolüne sahip antagonistik-protagonist yapı, en modern versiyonu ile Tiger King: Murder, Mayhem and Madness’ta karşımıza çıkıyor.

Yapım, hayvan istismarı hakkında oluşan toplumsal bilinç ile sinemanın buluştuğu bir alanın ürünü. Son dönemde streaming platformunun üst sıralarında yer edinmişe benziyor.

Bilindiği gibi; sirk, su parkı ve hayvanat bahçesi gibi mekanların kültürel olarak geçmişinin sorgulanıyor günümüzde. İşte, Tiger King tam da bu sorunların sinematik temsili olarak vücut buluyor. Yapım belgesel dizi serisi olarak ilerliyor. Sürecin tamamında ise hemen herkese söz vererek demokratik bir görünüme sahip. Aynı zamanda temanın tüm derinliklerine de başarıyla sızmayı başarıyor. Amerikan modernleşmesinin çarpık yanlarını merak eden herkesin kaçırmaması gereken bir yapım olduğunu ayrıca belirtelim.

Dick Johnson is Dead (2020) – Kirsten Johnson

Kirsten Johnson, daha önceki yıllarda Camera Person ile büyük bir belgesel işine imza atmıştı. Bu kez de kendisi yine akıllara kazınacak bir iş ile Netflix’te izleyiciyle buluştu. Sanıyorum ki, bu yapım sinema tarihinin ileri dönemlerinde çok kritik bir konuma sahip olacak.

Dick Johnson is Dead, hayatı anlatan ve ölüme meydan okuyan bir belgesel. Bu açıdan, listemizin medarı iftiharı. Kısaca, belgesel babasının yaşamının son günlerini kayıt altına alan bir çocuğun hayat dolu enerjisinin ürünü. Kirsten Johnson bu yapımla kendi hayatını seçmekte. Böylelikle hem kendisi için bir aile mirası hem de sinema mirası oluşturmakta. Cesur adam rengarenk dokusu ve biçimsel tercihiyle ölüm ile yüzleşmekten korkmayan bir anlatı sunuyor.

My Octopus Teacher (2020) – Philippa Ehrlich, James Reed

My Octopus Teacher, geleneksel doğa belgesel anlayışına yeni bir soluk kazandırıyor. Özellikle çok daha öznel ve yakından temas olarak dikkat çekmekte. Yıllarca profesyonel dalış yapan Craig Foster’ın yine dalış yaptığı günlerden birini kayıt altına alıyor. Aynı zamanda onun edindiği dostluğun izinden giden belgesel, doğa ile insanın ilişkisine son dönemde etkili şekilde parmak basan işler arasında.

Belgeseli Netflix’te izlemek mümkün. İyi hissetmeye yarar sağladığı gibi aynı zamanda doğaya yönelik düşündürücü bir misyona sahip. İnsan merkezli kültürün tarih boyunca süren hakimiyeti düşünüldüğünde My Octopus Teacher, bunu belki tam olarak sarsan bir yöne sahip diyemeyiz. Fakat yine de odağını insandan kaydırması bakımından belgesel yapımına yeni bir soluk kazandırabilir. Bu açıdan heyecan verici bir yapım.